صنعت مرغداری و پرورش طیور از کسب و کارهای پرسود محسوب می‌شود. مرغ و تخم مرغ به دلیل داشتن پروتئین بالا و ویتامین‌هایی مانند B6, B3 از جمله مواد غذایی هستند که هیچگاه از سبد غذایی خانواده‌ها حذف نشده است. گوشت مرغ و تخم مرغ به دلیل قیمت پایین در میان مواد پروتئینی، کالری کم و زمان کم پخت؛ حتی با بالا رفتن قیمت مرغ همچنان تقاضا دارد. اما شروع یک کسب و کار جدید می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. قدم اول در راه اندازی هر کسب و کاری، آگاهی از مراحل راه‌اندازی، چالش‌ها و پیش‌گیری از ضررهای احتمالی در آینده است. در این مقاله مراحل راه اندازی مرغداری را از صفر تا ۱۰۰ بررسی می‌کنیم.
انواع مرغداری
قبل از هر اقدامی با در نظر گرفتن بودجه نوع مرغداری باید مشخص شود. انواع سالنهای پرورش مرغ با توجه به تعداد و روش پرورش تقسیم‌بندی می‌شوند.
مرغداری کوچک یا مرغداری محلی
این نوع مرغداری با سرمایه کم و نژاد مرغ‌های بومی احداث می‌شود. مرغ‌های بومی در برابر سرما و عوامل محیطی مقاومت بیشتری دارند و مناسب سرمایه‌گذاری‌های کوچک هستند. مرغداری کوچک در هر فضایی از یک انباری ۲۰ متری تا ۲۰۰متری قابل انجام است و چون تعداد طیور پایین است نیازی به خریداری تجهیزات اتوماتیک، صنعتی و همچنین مراحل و هزینه‌های دریافت مجوز نیست.
مرغداری صنعتی
مرغداری صنعتی برای تعداد مرغ بالا در نظر گرفته می‌شود و برای تجهیز کردن سالن و زمین احداث باید سرمایه‌گذاری زیادی انجام شود.
مرغداری در بستر
این نوع پرورش در سالن‌هایی عموما بدون پنجره و کف سالن انجام می‌شود. در این روش بستری سراسر سالن از جنس خاک اره، رول کاغذ و یا پوشال جهت راحت حرکت کردن و جذب رطوبت پهن می‌شود.
مرغداری در قفس
روش مرغداری با برپایی قفس‌هایی چند طبقه در سالنهای پرورش احداث می‌شود و مزایای فراوانی دارد:
- کاهش هزینه‌ها
- آلودگی کمتر
- تعداد مرغ بیشتر در مساحتی کمتر
- امکان نظارت بهتر مرغ‌ها
- کنترل آسان بیماری
- بوی کمتر محیط به دلیل تخلیه راحت‌تر فضولات
- سیستم مکانیزه جمع‌آوری تخم‌مرغ‌ها
- کیفیت بهتر گوشت و تخممرغ
سالنهای مرغداری صنعتی
سالنهای صنعتی از لحاظ سن طیور و کاربرد به چند دسته تقسیم می‌شوند.
سالن های پرورش پولت تخمگذار (نیمچه تخمگذار)
در این سالن‌ها، مرغ‌ها از زمان تولد تا ۱۸ هفتگی پرورش داده می‌شود. هدف این سالن‌ها پرورش جوجه برای تخمگذاری است.
سالن های پرورش مرغ تخمگذار
در این سالن‌ها مرغ‌ها از سن ۱۸ هفتگی تا ۷۲ هفتگی برای تخمگذاری نگهداری می‌شوند.
سالن های پرورش مرغ گوشتی
در این سالن‌ها جوجه‌ها تا سن ۱۸ هفتگی پرورش داده می‌شوند و در طول این دوره جوجه‌ها، تقریبا ۴۰ برابر وزن اولیه خود وزن می‌گیرند. در سالن‌ها مرغ گوشتی تقریبا تا ۵ دوره در سال می‌توان جوجه ریزی انجام داد.
مقایسه پرورش مرغ گوشتی و مرغ تخمگذار
برای احداث مرغداری ابتدا باید نوع پرورش مرغ تعیین کنید. پرورش مرغ گوشتی و تخمگذار مزایا و معایبی دارد که پیش از احداث سالن باید آنها را در نظر بگیرید.
مزایای پرورش مرغ گوشتی
- رشد سریع
- بازدهی بالا
- نیاز به فضای کمتر
- نیاز به سرمایه کمتر در مقایسه با مرغ تخمگذار
معایب پرورش مرغ گوشتی
- وابستگی به صنعت تغذیه دام
- نوسان بازار
- وابستگی به صنعت کشتار
مزایای پرورش مرغ تخمگذار
- تولید محصول پایدار
- پرورش در مقیاس کوچک
- ماندگاری طولانی‌تر
معایب پرورش مرغ تخمگذار
- بازگشت سرمایه طولانی‌تر
- تغذیه و مراقبت ویژه
- نیاز به بازار مصرف مستعمر
برنامه ریزی یک کسب و کار جدید
برای شروع کار نیاز به برنامه ریزی و نوشتن یک بیزینس پلن داریم. بیزینس پلن، یک سند شامل اهداف، آرمان‌ها و مشتریان یک کسب وکار به همراه زمان‌بندی و روش‌های لازم برای رسیدن به آنها می‌شود. بیزینس پلن شامل هزینه احداث مرغداری تا دستیابی به درآمد و پس از آن به سود و رشد به همراه فازبندی و اولویت‌بندی، ارائه می‌دهد. همچنین بیزینس پلن می‌تواند شامل بیانیه ماموریت، چشم‌انداز، جزئیات و شرح عملیات در مورد فروش، بازاریابی و توسعه محصول، بازار، زیرساخت‌ها و منابع باشد. برای کارآفرینان و به خصوص کسب و کارهای کوچک، نوشتن یک بیزینس پلن به عنوان راهنما و دستورالعمل برای پیشرفت و کنترل ساختار هزینه‌ها ضروری است.
پیدا کردن موقیت مکانی
پس از بررسی هدف و تعیین بودجه و برنامه ریزی همه جانبه باید محل مناسب احداث مرغداری را پیدا کنید. برای تعیین مکان تاسیس مرغداری باید در نظر داشته باشید مرغداری شما از نوع پروش مرغ گوشتی یا پروش مرغ تخمگذار است. زمین مرغداری باید خارج از شهر و دور از مناطق مسکونی باشد.
نکاتی درباره‌ی موقعیت مکانی
- جهت سالن باید شرقی به غربی باشد.
- دسترسی به مسیرهای اصلی برای دسترسی، حمل و نقل مواد اولیه و جابجایی محصولات و نیروی کار یکی از شرایطی است که می‌تواند در هزینه‌ها تاثیرگذار باشد.
- دور بودن از مناطق مسکونی و صنعتی همچنین دوری از آبگیرها
- جهت هواکش‌ها باید به گونه‌ای باشد که وزش باد شدید باعث مختل کردن هواکش‌ها نشود.
- فاصله‌ی مرغداری تا فضای سبز حداقل ۱۵ متر باشد.
- اطراف مرغداری باید به صورت اصولی حصارکشی شود.
- برای پیدا کردن سالن مرغداری حتما نیاز به ساخت سالن جدید نیست شما می‌توانید سالن اجاره کنید و یا سالنهای غیر فعال را نوسازی و تجهیز کنید.
- در نظر داشته باشید که سالن شما نیاز به آب، گاز و برق دارد. در هنگام پیدا کردن محل مناسب هزینه‌ی لوله کشی و تامین منابع را در نظر بگیرید.
- بهترین سالنهای مرغداری بدون پنجره هستند.
- استاندارد سالن مرغداری ۱۰۰* ۱۲ است. ارتفاع سقف هم ۲.۵ تا ۳ متر است.
- یکی از شرایط مجوز احداث مرغداری داشتن حداقل فاصله 5/1 کیلومتر با سایر مرغداریها است. دلیل این فاصله جلوگیری از انتقال بیماری بین دو مرکز پرورش است.
گرفتن مجوز
- پروانه تاسیس: پروانه تاسیس به معنی استفاده از ساختمان جهت بهره برداری کسب و کارهای مختلف است. پس از مجوز تاسیس باید برای پروانه بهره برداری اقدام کرد.
- پروانه بهره برداری: صدور مجوز مرغداری زیر نظر جهاد کشاورزی است. برای گرفتن مجوز تاسیس ابتدا باید طرح توجیهی خود را که شامل تمامی جزئیات، تجهیزات مورد نیاز، سرمایه، زمان بازگشت سرمایه و سود مرغداری است را به اداره جهات کشاورزی منطقه خود ارائه دهید. سازمان تابع جهاد کشاورزی، اداه‌ی دامپزشکی و شبکه‌های دامپزشکی در مراحل بعدی بازدید و صدور مجوزهای بهداشتی در احداث مرغداری دخیل هستند.
تجهیز کردن سالن
کف سالن
کف سالنهای پرورش باید از جنسی باشد که به راحتی تمیز شود. معمولا بستر سالن را با مواد مختلف پوشش میدهند تا رطوبت و مدفوع از محیط زندگی جدا شود. اما باید در نظر داشته باشید بستری که تهیه می‌کنید به پای جوجه‌ها آسیب نزند و باعث بیماری‌های تنفسی نشود و رطوبت را جذب کند تا از آلودگی و بیماری جلوگیری شود. در واقع کف سالنهای مرغداری دو نوع هستند: نوع بتنی و نوع توری که با ارتفاع از سطح زمین نصب می‌شود و از بهداشت خوبی برخوردار است زیرا فضولات از بین توری پایین می‌ریزد و در بستر پرورش نمی‌ماند. پس از زیرسازی کف سالن باید بستر مناسب برای جوجه‌ها و مرغ‌ها آماده کرد. معمولا در این بسترها از پوشال، خاک اره و یا تایل‌ها پلاستیکی استفاده می‌شود.
سیستم گرمایشی
برای گرم کردن سالن از هیترهای بزرگ صنعتی و لامپ حرارتی استفاده می‌شود. البته باید در نظر داشته باشید علاوه بر هیتر برای پرورش مرغ ها جوجه‌ها مخصوصا در سنین پایین‌تر بهتر است از لامپ مادر مصنوعی که همان لامپ مادون قرمز است استفاده کنید. این لامپ‌ها با راه اندازی آسان، بی خطر بودن و تسریع جریان خون جوجه‌ها باعث بهبود خلق و خو، خشک شدت پرها و گرمای بدن آنها می‌شود. این محصول علاوه بر برطرف نمودن نیاز گرمایشی جوجه‌ها در درمان زخم‌ها و سلامت جوجه‌ها تاثیر زیادی دارد. مصرف برق این لامپ‌ها کم و ریسک آتش‌سوزی آنها بسیار پایین است . در ازای هر متر مربع، یک لامپ ۲۵۰ وات لازم است.
سیستم تهویه
سیستم تهویه تاثیر مستقیم بر روی سلامت و افزایش وزن در مرغ گوشتی دارد از این رو یکی از مهمترین بخش‌های احداث مرغداری است. فضولات طیور گاز سمی آمونیاک تولید می‌کند که اگر کنترل نشود باعث خفگی و بیماری طیور می‌شود. سیستم تهویه مناسب باید موارد زیر را پوشش درهد:
- تامین اکسیژن کافی سالن
- کنترل رطوبت تولید شده از فضولات
- خارج کردن بوی نامطبوع
- جلوگیری از استرس گرمایی
- کنترل دمای سالن
- خارج کردن کربن دی اکسید و گازهای سمی مانند کربنیک، آمونیاک
- کمک به کنترل بیماری‌ها تنفسی مانند باسیل و سی آر دی
سیستم آبخوری
آب به عنوان ماده حیاتی برای پرورش مرغ گوشتی و تخمگذار از مهمترین بخش‌هایی است عدم توجه به آن در رشد مرغ‌ها تاثیر مستقیم می‌گذارد. برخی از سیستم‌های آبخوری به صورت اتوماتیک پر می‌شوند و برخی به صورت دستی توسط کارگران پر می‌شوند. آبخوری‌ها علاوه بر آبرسانی وظیفه‌ی دارو رسانی نیز دارند. بهترین آبخوری برای طیور سیستمی است دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- کمترین احتمال آلودگی
- دسترسی آسان برای جوجه‌ها و مرغ‌ها
- طراحی آن به شکلی باشد که کمترین نیروی انسانی صرف آن شود
- رطوبت را به بستر پرورش انتقال ندهد
- شستشوی آسان
انواع سیستم‌های آبخوری
دستی
- کله قندی
- ناودانی
اتوماتیک
- اتومانیک فنجانی
- سیفونی یا زنگوله‌ای
- نیپل (سیستم آبخوری نیپل از لحاظ بهداشت و عملکرد بهترین سیستم آبخوری اتوماتیک است)
سیستم دانخوری
سیستم مناسب دانخوری تاثیر مستقیم در سلامت و کیفیت پرورش طیور دارد و هم در هدر رفت دان و در نیروی انسانی جلوگیری می‌کند. دانخوری‌ها در دو نوع دستی و اتوماتیک در بازار وجود دارد که می‌توانید با توجه به تعداد طیور و بودجه از آنها استفاده کنید. نکته‌ی مهم در دانخوری مناسب سیستمی است فاصله‌ی آن با زمین کمی مرتفع باشد تا آلودگی و رطوبت به آن نرسد. هرچند تعدادی از دانخوری‌ها مناسب استفاده برای جوجه‌ها در سنیس پایین نیست.
دانخوری دستی
- ناودانی
- شبکه دار
- سطلی یا سیلویی
دانخوری اتوماتیک
- واگنی
- بشقابی (اوگر)
- زنجیری
دیگر تجهیزات مهم در مرغداری
- میکسر برای مخلول کردن دان
- ژنراتور
- انبار دارو
- دستگاه جوجه‌کشی
- سیلوی نگهداری دان
- آسیاب دان
- دریچه اینلت
- کولینگ پد یا پد سلولوزی
- سیستم تزریق دارو
- سیستم هوشمند مرغداری
- مه پاش
خرید جوجه
انتخاب نژاد مناسب برای پرورش، در بازگشت سرمایه و سودآوری در صنعت پرورش طیور نقش مهمی دارد. نژاد مناسب در برابر بیماری‌ها مقاوم‌ترند و کیفیت تولید مثل بالاتری دارند. برخی نژادهای موجود در بازار به سرعت وزن می‌گیرند اما قدرت تولید تخم کمی دارند و برخی تخمگذاری قوی دارند ولی وزن پایینی می‌گیرند. برای کسانی که قصد احداث مرغداری گوشتی و تخمگذار را به صورت همزمان دارند نژادهایی وجود دارند که هم قدرت تخمگذاری بالایی دارند هم به سرعت وزن بالایی می‌گیرند. راه دیگر خرید تخم‌های نطفه دار و تولید در دستگاه جوجه‌کشی است که این کار روند بازگشت سرمایه را کندتر می‌کند. برای گرمایش تخم‌ها می‌توانید از لامپ مادون قرمز یا همان مادر مصنوعی استفاده کنید. این لامپ گرمای مرغ را برای تخم‌ها شبیه‌سازی می‌کند.
برخی از نژادهای پرورشی
- مرغ تاج ساده یا لگهورن سفید
- مرغ نیوهمپشایر
- برهما
- کوشین
- راس
نشانه‌های یک جوجه‌ی سالم
- پرهای و کرک‌های شفاف
- چشم‌های براق
- تحرک زیاد
- عدم وجود بند ناف
نکات قبل از جوجه ریزی
- دمای جعبه‌های حمل جوجه باید ۲۴ درجه سانتیگراد باشد
- چک کردن تمامی هواکش‌ها، ژنراتورها، لامپ‌ها، سیستم گرمایشی (دمای سالن پرورش جوجه در بستر 32 تا ۳۵ و در قفس 30 تا ۳۳ درجه سانتیگراد است)
- پر کردن آبخوری‌ها با آب و شکر (۵٪)
- پس از خرید جوجه باید دقت داشته باشید جوجه ریزی به آرامی در سالن پروش انجام شود تا جوجه‌ها دچار استرس نشوند.
- تهیه واکسن
- حفظ رطوبت در سالن پرورش ۵۰ تا ۶۰٪ است این رطوبت در پرورش قفس بسیار اهمیت دارد.
- شدت نور حداقل باید ۲۰ لوکس باشد
اقدامات پس از جوجه ریزی
- جوجه‌ها را در کنار کنار آبخوری‌ها رها کنید
- نور سالن در ۲۴ ساعت اول روشن باشد و پس از ۲۴ ساعت، خاموشی را رعایت کنید تا جوجه‌ها به تاریکی عادت کنند.
نگهداری و پرورش
پس از احداث بخش‌های مختلف، نگهداری و پرورش از جوجه‌ها آغاز می‌شود. اگر تمامی بخش‌هایی که از آن صحبت کردیم به درستی راه‌اندازی شود تلفات کمتر خواهد بود و جوجه‌ها کمتر دچار بیماری می‌شوند. تمیز نگه داشتن آب و خشک نگه داشتن بستر نگهداری در کنار سیستم گرمایی و تهویه مناسب از نکات مهم این صنعت است. از دیگر مواردی که باید پرورش طیور اهمیت دارد:
- بازدید دوره‌ای توسط دامپزشک
- کیفیت و شیوه‌ی نگهداری دان
- چک کردن مداوم سیستم‌های دانخوری، آبخوری، تهویه و گرمایشی
درآمد مرغداری
پرروش طیور با توجه به نوع گوشتی، تخمگذار و یا محلی متفاوت است. پس از هزینه‌ی احداث مرغداری درآمد و سود این کسب و کار مانند هر کسب و کار دیگری بستگی به مدیریت و سیستم نگهداری کارآمد دارد. سالنهای پرورش مرغ گوشتی زودتر به سوددهی می‌رسند زیرا جوجه یک روزه ۴۰ گرمی پس از ۵ تا ۶ هفته به وزنی حدود ۲.۵ کیلوگرم می‌رسد. اما در سالنهای مرغ‌های تخمگذار به دلیل زمان زیاد بازگشت سرمایه کمی زمان‌بر است.
ضریب محاسبه سود دهی
برای محاسبه میزان سودهی مرغ گوشتی و یا تخمگذار ضریب مقدار غذای مصرفی نسبت به وزن مرغ و یا تخم مرغ محاسبه می‌شود؛ به این ضریب FCL می‌گویند. زمانی که عدد تبدیل به زیر ۱.۷ برسد نشان دهنده سود خوب سالن پرورش است. مثلا فارم‌های پرورشی مرغ گوشتی نیوزلند، با ضریب ۱.۳۸ دارای رکورد بهترین پرورش دهنده مرغ گوشتی جهان هستند.
